Quá tải lưới điện do phát triển nóng các dự án năng lượng tái tạo

Ðiều này dẫn tới hệ quả hệ thống điện quốc gia đang thiếu hụt nguồn cung nhưng các nhà máy lại không thể phát hết công suất, gây thiệt hại cho các chủ đầu tư (CÐT) và cả Tập đoàn Ðiện lực Việt Nam (EVN). Chính vì vậy, việc đẩy nhanh tiến độ các dự án giải tỏa công suất năng lượng tái tạo (NLTT) là nhiệm vụ cấp bách, cần sự chung tay, vào cuộc quyết liệt của các bên, góp phần huy động nguồn năng lượng này vào hệ thống điện quốc gia.

Một dự án điện mặt trời ở khu vực Nam Trung Bộ.

Phát triển nóng phá vỡ quy hoạch

Tính đến cuối tháng 6/2019, cả nước có 89 nhà máy điện gió và điện mặt trời (ÐMT) với tổng công suất lắp đặt 4.543,8 MW, chiếm 8,3% tổng công suất của hệ thống điện quốc gia. Con số này vượt xa so dự kiến của Quy hoạch điện VII điều chỉnh (chỉ 850 MW điện mặt trời vào năm 2020). Chưa kể, rất nhiều dự án ÐMT đang “xếp hàng” chờ phê duyệt. Trong đó, riêng hai tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận hiện có 38 nhà máy điện gió và ÐMT với tổng công suất lắp đặt 2.027 MW. Dự kiến, đến tháng 12/2020, công suất điện gió và ÐMT ở hai tỉnh này sẽ tăng lên 4.240 MW. Trong khi nguồn công suất tại chỗ rất lớn thì nhu cầu phụ tải của Ninh Thuận và Bình Thuận lại rất nhỏ.

Theo tính toán cân bằng công suất của Trung tâm Ðiều độ hệ thống điện quốc gia (NLDC), tại tỉnh Ninh Thuận từ nay đến tháng 12/2020 chỉ dao động từ 100 đến 115 MW và Bình Thuận từ 250 đến 280 MW. Chính vì vậy, công suất cần phải truyền tải từ hai địa phương này cũng rất lớn. Với Ninh Thuận là từ 1.000 đến 2.000 MW và Bình Thuận là từ 5.700 đến 6.800 MW (gồm cả các nguồn điện truyền thống), kéo theo nhiều hệ thống đường dây (ÐZ), trạm biến áp (TBA) khu vực này quá tải. Cụ thể, ÐZ 110 kV Tháp Chàm - Hậu Sanh - Tuy Phong - Phan Rí có mức mang tải tăng lên 260 đến 360%; ÐZ 110 kV Phan Rí - Sông Bình - Ðại Ninh tăng 140%; 110 kV Ða Nhim - Ðơn Dương tăng 123%... Mức quá tải này dự báo còn tiếp tục tăng lên trong thời gian tới.

Giám đốc NLDC Nguyễn Ðức Cường cho biết, ngay từ đầu, việc quá tải lưới điện đã được EVN và NLDC cảnh báo tới các CÐT hết sức công khai, minh bạch, cũng như áp dụng mọi giải pháp tạo điều kiện cho các nhà máy được phát điện ở mức tối đa. NLDC cũng ứng dụng phần mềm tự động điều chỉnh công suất (AGC), trực tiếp điều khiển công suất các nhà máy NLTT, nhằm duy trì công suất trong ngưỡng cho phép. Con số cắt giảm 60% công suất như một số CÐT nêu ra và đang được đăng tải trên các phương tiện thông tin đại chúng, chỉ là con số ở một thời điểm nhất định. Nếu tính trung bình ngày (trong tháng 6 và 7), công suất cắt giảm chỉ dao động ở mức 30 đến 35%.

EVN và NLDC cũng mong muốn được phát hết công suất nguồn điện từ NLTT, bởi giá điện NLTT dù có đắt (2.086 đồng/kW giờ), nhưng vẫn rẻ hơn nhiệt điện dầu (3.000 đến 5.000 đồng/kW giờ). Trong khi đó, hiện nay, EVN vẫn đang phải huy động nhiệt điện dầu để đáp ứng nhu cầu phụ tải. Trong chế độ huy động nguồn, các nguồn NLTT luôn được ưu tiên huy động tối đa theo quy định. Việc phải giảm công suất do quá tải lưới điện, là điều mà EVN và NLDC không mong muốn.

Ðại diện Cục Ðiều tiết Ðiện lực (Bộ Công thương) cũng khẳng định, phần lớn CÐT các NMÐMT ở khu vực Ninh Thuận, Bình Thuận đều đã biết trước việc quá tải LÐTT và phải tiết giảm công suất. Việc cần làm trước mắt là tìm giải pháp để đẩy nhanh các dự án LÐTT. Trong khi đó, theo đại diện CÐT NMÐMT Phước Mỹ (Ninh Thuận), các NMÐMT từ khi khởi công xây dựng đến khi đi vào vận hành trong thời gian rất ngắn, do đó, sự hỗ trợ của EVN, NLDC, Công ty Mua bán điện, trong thời gian qua có ý nghĩa rất quan trọng. Có những thời điểm nhà máy cần thử nghiệm, dù đăng ký thời gian rất sát, nhưng các đơn vị của EVN vẫn thực hiện kịp thời. Tuy nhiên, nếu tình trạng quá tải kéo dài, các bên đều bị thiệt hại. Thời gian tới, rất cần sự chung tay từ Bộ Công thương, chính quyền các địa phương, CÐT, EVN... để tháo gỡ vướng mắc, đẩy nhanh tiến độ các dự án LÐTT nhằm giải tỏa hết công suất của các nhà máy, bổ sung thêm nguồn điện cho đất nước.

Việc phát triển NLTT, nhất là ÐMT sẽ góp phần hạn chế tình trạng thiếu hụt điện tại miền nam, tăng cường an ninh cung ứng điện, giảm căng thẳng trong vận hành hệ thống điện. Tuy nhiên, NLTT cũng gây khó khăn trong việc điều hành hệ thống điện. Cụ thể, với đặc điểm công suất phát hoàn toàn phụ thuộc vào nguồn năng lượng sơ cấp mang tính bất định như NLTT, sự ổn định của hệ thống điện nhìn chung sẽ bị ảnh hưởng nếu các nguồn điện truyền thống không kịp thời điều chỉnh theo sự thay đổi công suất của phụ tải và nguồn điện từ NLTT.

Theo tính toán, hệ số sử dụng công suất của các nguồn NLTT (gió, mặt trời) tại Việt Nam chỉ khoảng 18 đến 20%, thấp hơn so với nguồn nhiệt và thủy điện. Ngoài ra, nếu NLTT tham gia với tỷ trọng sâu vào hệ thống điện, việc vận hành sẽ gặp những thách thức như: chất lượng điện năng có xu hướng xấu đi; hiện tượng điện áp nằm ngoài ngưỡng quy định sẽ tăng thêm, nhất là tại các khu vực tập trung nhiều nguồn và cách xa trung tâm phụ tải; quá trình mất cân bằng trong hệ thống có xu hướng xảy ra nhanh và mạnh hơn.

Lưới truyền tải điện “hụt hơi”

Ðể triển khai một dự án ÐMT chỉ mất khoảng sáu tháng, thậm chí còn ngắn hơn. Trong khi đó, để thực hiện một dự án LÐTT 220kV, 500kV mất từ ba đến 5 năm. Trưởng Ban Quản lý đầu tư thuộc Tổng công ty Truyền tải điện quốc gia (EVNNPT) Tô Văn Dần cho biết, để giải tỏa công suất các nguồn NLTT khu vực Ninh Thuận, Bình Thuận giai đoạn 2020 - 2021, Tổng công ty triển khai 12 dự án ÐZ và TBA 220 kV - 500kV; trong đó sáu dự án đang triển khai đã nằm trong quy hoạch và sáu dự án hiện chưa có quy hoạch. Hiện có hai dự án ở giai đoạn thi công đang gặp khó khăn trong công tác giải phóng mặt bằng (GPMB). Cụ thể, dự án TBA 220 kV Phan Rí tính đến ngày 20-6, đơn vị mới vận động bàn giao được 4.508 m2 trên tổng số 39.619,2 m2 mặt bằng. Dự án ÐZ 220 kV Nha Trang - Tháp Chàm, theo kế hoạch sẽ đóng điện vào tháng 12-2019, tuy nhiên, hiện đang gặp vướng mắc ở 55 vị trí móng qua rừng tự nhiên, phải báo cáo Thủ tướng Chính phủ có quyết định chuyển đổi mục đích sử dụng rừng.

Tương tự, Tổng công ty Ðiện lực miền nam (EVNSPC) cũng vướng vấn đề GPMB khi triển khai các dự án giải tỏa công suất NLTT, điển hình như Dự án ÐZ 110 kV Lương Sơn - Hòa Thắng - Mũi Né; thay dây dẫn ÐZ 110 kV Ninh Phước - Tuy Phong... Phó Tổng Giám đốc EVNSPC Lâm Xuân Tuấn cho biết thêm, bên cạnh GPMB, công tác lựa chọn nhà thầu ở thời điểm này cũng gặp khó khăn do hàng loạt dự án nguồn NLTT đang triển khai đã thu hút gần như toàn bộ nhân lực của các nhà thầu xây lắp. Ðồng thời, EVNSPC chưa thỏa thuận được với các CÐT nhà máy đã phát điện cắt điện vào ban ngày, nên chỉ thi công được vào ban đêm (từ 16 giờ ngày hôm trước đến 6 giờ sáng hôm sau). Ðiều này vừa mất an toàn, vừa không đạt hiệu quả như mong đợi cho dù công ty đã yêu cầu các đơn vị thi công bố trí tối đa lực lượng, nhưng mỗi đêm cũng chỉ triển khai được khoảng 2 km.

Do đó, để có thể triển khai nhanh nhất các dự án giải tỏa công suất các nhà máy NLTT đang vận hành, EVN mong muốn nhận được sự chia sẻ, hỗ trợ từ chính quyền các địa phương, các CÐT và các bộ, ban, ngành trong việc đẩy nhanh tiến độ thẩm tra, thẩm định các dự án, rút ngắn thời gian thỏa thuận hướng tuyến ÐZ, vị trí TBA, phê duyệt kế hoạch sử dụng đất. Chính quyền các địa phương cần xem xét, chỉ đạo các sở, ban, ngành quyết liệt hơn nữa trong công tác bồi thường, GPMB; linh động trong việc hỗ trợ các hộ dân bị ảnh hưởng bàn giao mặt bằng trước để nhà thầu thi công. Ðể các NMÐMT vận hành an toàn, tin cậy, EVN đề nghị các CÐT hoàn thiện các vướng mắc về kỹ thuật và hoàn thành các thử nghiệm theo yêu cầu; khẩn trương đầu tư và lắp đặt hệ thống dự báo công suất phát các nguồn ÐMT và điện gió, truyền số liệu về cấp điều độ.

Trước tình hình trên, vấn đề đặt ra là, Bộ Công thương, chính quyền các địa phương, nhất là ở khu vực Nam Trung Bộ - nơi có nhiều tiềm năng phát triển NLTT, cần tăng cường kiểm soát quy hoạch phát triển các dự án ÐMT đồng bộ với Quy hoạch phát triển điện quốc gia, bảo đảm an toàn hệ thống, không để tình trạng quá tải nghiêm trọng LÐTT khu vực Nam Trung Bộ như hiện nay. Nhà nước cần sớm ban hành quy hoạch phát triển ÐMT cấp quốc gia, cũng như những chính sách quản lý hiệu quả nguồn điện này. Hiện nay, chúng ta đang tập trung phát triển nguồn điện mà chưa đề cập đến việc quản lý môi trường các dự án ÐMT. Bởi sau khi hết hạn sử dụng, những tấm pin năng lượng mặt trời nếu không được xử lý đúng quy trình kỹ thuật sẽ gây ô nhiễm môi trường nặng nề, xuất phát từ kim loại nặng dùng để sản xuất ra những tấm pin đó. Do đó, các cơ quan quản lý nhà nước, địa phương cần quan tâm vấn đề này, có giải pháp ứng phó ngay từ bây giờ.