Truyền thông ngày càng giữ vai trò quan trọng trong việc lan tỏa tư duy phát triển bền vững, đồng hành cùng đất nước trên hành trình thực hiện cam kết Net Zero 20250.
Truyền thông xanh - Đòn bẩy cho hành trình chuyển đổi xanh
Thưa PGS.TS Trương Mạnh Tiến, trong bối cảnh thế giới đang chuyển mình mạnh mẽ theo xu hướng phát triển bền vững và kinh tế tuần hoàn, ông đánh giá thế nào về vai trò của truyền thông nhằm thúc đẩy các hành động vì môi trường và chuyển đổi xanh tại Việt Nam?
PGS.TS Trương Mạnh Tiến: Chúng ta đang chứng kiến một giai đoạn bản lề trong lịch sử phát triển toàn cầu, nơi mà các quốc gia, doanh nghiệp và cộng đồng đều đang tìm kiếm mô hình tăng trưởng mới, vừa đảm bảo hiệu quả kinh tế, vừa bảo vệ hành tinh cho các thế hệ tương lai. Từ các cam kết tại COP26, COP28 cho đến hàng loạt chính sách của Liên minh châu Âu, Hoa Kỳ, Nhật Bản... tất cả đều cho thấy một điểm chung: tăng trưởng kinh tế không còn được đo bằng chỉ số GDP thuần túy, mà phải gắn liền với trách nhiệm xã hội và dấu chân carbon.
Những khái niệm như kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, trung hòa carbon, ESG, tài chính khí hậu... không còn là lý thuyết trong phòng họp, mà đã trở thành tiêu chuẩn cạnh tranh, thậm chí là rào cản thương mại mới trên thị trường quốc tế. Việt Nam cũng không nằm ngoài dòng chảy đó. Cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 mà Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nêu ra tại COP26 là một bước ngoặt lịch sử, nhưng cũng đặt ra rất nhiều thách thức: từ tái cấu trúc sản xuất, năng lượng, tiêu dùng cho đến thay đổi hành vi xã hội.
Và chính trong bối cảnh ấy, truyền thông không còn là yếu tố bên lề, mà đã trở thành một trụ cột trong quá trình chuyển đổi. Tôi cho rằng, truyền thông, đặc biệt là báo chí chuyên sâu, đóng vai trò kích hoạt nhận thức, lan tỏa hành động, dẫn dắt thay đổi. Những vấn đề như phát thải carbon, kinh tế tuần hoàn, biến đổi khí hậu... nếu không có báo chí giải thích, phản ánh và khơi gợi ý thức công dân, thì sẽ mãi là khái niệm xa vời.
Thực tế tại Việt Nam trong những năm gần đây đã cho thấy sự trưởng thành rõ rệt của báo chí trong lĩnh vực kinh tế môi trường. Không chỉ phản ánh các sự kiện, phóng viên chuyên ngành giờ đây còn là người phân tích chính sách, đưa ra góc nhìn phản biện và kết nối tiếng nói từ doanh nghiệp, chuyên gia đến cộng đồng.
Báo chí còn là nơi phát hiện, lan toả và tôn vinh những mô hình, sáng kiến tốt, từ cá nhân hành động vì môi trường, các doanh nghiệp khởi nghiệp với công nghệ xanh cho đến các địa phương chuyển đổi sản xuất nông nghiệp bền vững... Mỗi bài viết, mỗi câu chuyện thành công đều góp phần tạo nên một dòng chảy ý thức mới trong cộng đồng.
Tôi tin rằng, chuyển đổi xanh là hành trình của toàn xã hội, chứ không phải chỉ của Chính phủ hay một vài doanh nghiệp tiên phong. Và muốn tạo ra sự đồng thuận sâu rộng, không gì mạnh mẽ hơn một nền truyền thông có tâm huyết, có tầm ảnh hưởng và có chiều sâu chuyên môn. Đó là cách báo chí góp phần xây nên một tương lai phát triển bền vững, công bằng và có trách nhiệm. Kết nối doanh nghiệp, mở đường cho kinh tế phát thải thấp.
Để thúc đẩy hiệu quả quá trình chuyển đổi xanh, hướng đến mục tiêu Net Zero, không thể không có sự tham gia của khối doanh nghiệp, ông nhìn nhận vấn đề này như thế nào, thưa ông?
Chắc chắn rồi, doanh nghiệp chính là lực lượng trung tâm trong quá trình hiện thực hóa các mục tiêu phát triển bền vững. Nếu Nhà nước là người kiến tạo thể chế, thì doanh nghiệp là người triển khai giải pháp và biến định hướng thành hành động cụ thể. Với hơn 940.000 doanh nghiệp đang hoạt động tại Việt Nam (số liệu cuối năm 2024 – khi đó là Bộ Kế hoạch và Đầu tư), sức lan tỏa từ khu vực này là rất lớn, cả về quy mô sản xuất, chuỗi cung ứng lẫn ảnh hưởng xã hội. Tuy nhiên, tiềm lực chuyển đổi của mỗi nhóm doanh nghiệp là khác nhau. Các tập đoàn lớn có thể đầu tư vào công nghệ giảm phát thải, năng lượng tái tạo hoặc tài chính xanh. Nhưng với các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs), vốn chiếm gần 98% tổng số doanh nghiệp, thì bài toán không chỉ nằm ở vốn, mà còn là năng lực quản trị, tư duy dài hạn và khả năng tiếp cận thông tin. Điểm sáng là hiện nay, nhiều doanh nghiệp Việt đã bắt đầu nhìn nhận “xanh” không chỉ là trách nhiệm xã hội, mà còn là chiến lược cạnh tranh dài hạn. Khi thế giới siết chặt các tiêu chuẩn về môi trường, từ ESG đến thuế carbon, thì việc chậm chuyển đổi đồng nghĩa với việc mất thị trường, mất cơ hội tiếp cận vốn, và tụt hậu trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Chính vì vậy, chuyển đổi xanh không còn là lựa chọn, mà là con đường bắt buộc. Vấn đề là làm sao để doanh nghiệp có thêm động lực, kiến thức, niềm tin và hệ sinh thái hỗ trợ để bước đi vững chắc. Và đó là lúc truyền thông cần vào cuộc, không chỉ như người đưa tin, mà như một người bạn đồng hành thực sự.
Có ý kiến cho rằng “chuyển đổi xanh” là cuộc chơi chỉ dành cho các tập đoàn lớn. Ông nghĩ sao về điều này?
Đó là một ngộ nhận rất đáng tiếc. Xanh không nhất thiết phải là chuyện “có nhiều tiền hay không”, mà nó còn là chuyện “có tư duy hay không”. Một doanh nghiệp nhỏ vẫn có thể khởi đầu từ những điều giản dị: tiết kiệm năng lượng, tái sử dụng vật liệu, hay thay đổi quy trình vận hành để giảm phát thải. Trên thực tế, chúng tôi từng ghi nhận nhiều câu chuyện rất xúc động từ các doanh nghiệp siêu nhỏ ở mọi miền của Tổ quốc – những người âm thầm làm xanh không vì áp lực chính sách, mà vì họ tin đó là con đường đúng. Chính họ mới là những “người hùng thầm lặng” góp phần đưa Việt Nam đến gần hơn với mục tiêu Net Zero.
Vậy, truyền thông cần làm gì để tiếp thêm sức mạnh cho doanh nghiệp, thưa ông?
Để doanh nghiệp chuyển đổi thực chất, họ cần ba điều: nhận thức đúng đắn, động lực rõ ràng và có cộng đồng đồng hành. Và truyền thông chính là nhân tố hội tụ cả ba yếu tố ấy. Khi thông tin được phân tích thấu đáo, câu chuyện được kể một cách chân thực, và giá trị “xanh” được đặt đúng ngữ cảnh kinh doanh, doanh nghiệp sẽ không còn coi chuyển đổi xanh là gánh nặng, mà là cơ hội.
Vai trò của truyền thông, và cụ thể là các tạp chí chuyên sâu như Kinh tế Môi trường là giúp doanh nghiệp nhìn thấy lợi ích dài hạn: giảm thiểu rủi ro pháp lý, nâng cao uy tín trên thị trường, dễ tiếp cận vốn xanh và xây dựng thương hiệu bền vững. Khi doanh nghiệp hiểu rằng “xanh” là một khoản đầu tư chiến lược, chứ không chỉ là chi phí tuân thủ, thì hành động sẽ xuất phát từ nội lực và có tính bền vững hơn. Báo chí và hành trình phụng sự dân tộc trong kỷ nguyên vươn mình.
Trong hành trình của kỷ nguyên mới – kỷ nguyên vươn mình mạnh mẽ của dân tộc và doanh nghiệp, ông hình dung vai trò của báo chí đối với vấn đề kinh tế môi trường sẽ thay đổi thế nào? Cụ thể là với Tạp chí Kinh tế Môi trường trong tương lai?
Chúng ta đang bước vào một kỷ nguyên mới của dân tộc Việt Nam, một thời kỳ mà thế giới không chỉ đánh giá một quốc gia qua tốc độ tăng trưởng, mà còn qua chất lượng phát triển, sự công bằng xã hội và mức độ bền vững về môi trường. Đây là giai đoạn mà Việt Nam không chỉ hội nhập mà còn vươn mình khẳng định vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu, trong trật tự kinh tế mới đang hình thành sau đại dịch và khủng hoảng khí hậu. Trong kỷ nguyên đó, báo chí không thể đứng ngoài cuộc cách mạng kép: chuyển đổi số và chuyển đổi xanh, là hai trụ cột quan trọng nhất của phát triển bền vững thế kỷ 21. Vai trò của báo chí, đặc biệt là báo chí chuyên sâu, không còn dừng lại ở việc đưa tin hay truyền tải chính sách, mà phải đi xa hơn: phân tích xu hướng, kết nối tri thức toàn cầu, phản biện một cách có trách nhiệm, và dẫn dắt nhận thức xã hội.
Với tầm nhìn ấy, chúng tôi định hướng Tạp chí Kinh tế và Môi trường sẽ trở thành một “trung tâm tri thức số” về kinh tế xanh tại Việt Nam, nơi không chỉ tập hợp dữ liệu và thông tin, mà còn góp phần hình thành tư duy mới, chia sẻ kinh nghiệm, mô hình, giải pháp thực tiễn để đồng hành cùng doanh nghiệp và cộng đồng trong quá trình chuyển đổi.
Chúng tôi theo đuổi một nền báo chí “sâu, sạch và sáng”: sâu về hàm lượng tri thức, sạch trong chuẩn mực nghề nghiệp, và sáng ở tư duy chiến lược. Một nền báo chí không chỉ đi cùng thời cuộc, mà đi trước một bước, đồng hành cùng dân tộc trên hành trình tiến đến một Việt Nam xanh, văn minh và thịnh vượng.
Là người “chèo lái con thuyền” Tạp chí Kinh tế Môi trường – Chủ tịch Hội đồng Biên tập, chắc hẳn ông kỳ vọng rất nhiều trong kỷ nguyên mới?
Đúng vậy, trước tiên, tôi kỳ vọng chúng ta sẽ xây dựng được một nền báo chí phụng sự, lấy sự phát triển của đất nước làm mục tiêu, lấy lợi ích cộng đồng làm trọng tâm, và lấy đạo đức nghề nghiệp làm kim chỉ nam. Đối với Tạp chí Kinh tế Môi trường, chúng tôi tự hào được đồng hành cùng dân tộc trong chặng đường mới, chặng đường đi đến một Việt Nam xanh, văn minh, và thịnh vượng. Chúng tôi tin rằng: Con đường đến Net Zero không thể thiếu truyền thông. Và truyền thông không thể thiếu một nền báo chí mạnh, có trách nhiệm, có chiều sâu.
Nhân ngày lễ lớn của ngành Báo chí – 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, ông có thể nhắn gửi đôi điều đến đội ngũ những người làm báo?
Nhân dịp 21/6, tôi trân trọng gửi tới toàn thể những người làm báo, từ các phóng viên tuyến đầu đến những người thầm lặng hậu trường, lời tri ân chân thành và sâu sắc nhất. Chính các anh, các chị, những người cầm bút đầy bản lĩnh và tâm huyết, đã góp phần dựng xây nên một nền báo chí giàu tính nhân văn, phản biện có trách nhiệm và lan tỏa những giá trị tích cực trong xã hội. Tôi mong rằng, mỗi người làm báo sẽ tiếp tục giữ vững ngọn lửa đam mê với nghề, ngọn lửa ấy cần được thắp sáng bằng trí tuệ, bản lĩnh và tinh thần phụng sự cộng đồng. Bởi trong mỗi dòng tin, mỗi bài viết, mỗi câu chữ chúng ta lựa chọn đều tiềm ẩn sức mạnh định hình tư duy xã hội, thúc đẩy hành động tích cực, và để lại những dấu ấn bền lâu trong lòng công chúng. Và tôi luôn tin rằng, trên hành trình hướng tới mục tiêu phát triển bền vững và Net Zero của Việt Nam, báo chí sẽ không chỉ là người quan sát, không chỉ là người ghi lại lịch sử – mà sẽ là người đi trước, mở đường và tiếp lửa cho những thay đổi.
Xin cảm ơn ông vì những chia sẻ đầy tâm huyết. Chúc ông và Tạp chí Kinh tế Môi trường ngày càng lan tỏa nhiều giá trị hơn nữa trong công cuộc chuyển đổi xanh và phát triển bền vững của đất nước.
Cẩm Anh (thực hiện)
