Thời gian gần đây, hiện tượng dông, lốc, lốc xoáy xảy ra tại nhiều tỉnh, thành phố như Vĩnh Phúc, Thái Nguyên, Hòa Bình, Phú Yên và Cần Thơ gây nhiều thiệt hại nghiêm trọng về người và tài sản.
Đặc biệt, lốc xoáy xảy ra chiều tối 10/6 trên địa bàn huyện Bình Xuyên, tỉnh Vĩnh phúc đã làm 3 người chết, 18 người bị thương (do sập xưởng gỗ rộng hơn 2.000m2 của Công ty Trách nhiệm hữu hạn Một thành viên Kiều Thi Junma tại xã Trung Mỹ).
 |
| Trận lốc xoáy gây thiệt hại lớn về người và cơ sở vật chất tại huyện Bình Xuyên, tỉnh Vĩnh Phúc. (Ảnh: Hoàng Hùng/TTXVN) |
Theo Trưởng Phòng Dự báo thời tiết, Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia Trần Quang Năng, nguyên nhân hình thành cơn lốc xoáy chiều 10/6 ở Vĩnh Phúc là do ảnh hưởng của rãnh áp thấp bị nén, khu vực Bắc Bộ vẫn xảy ra tình trạng nắng nóng và nắng nóng gay gắt, tại Vĩnh Phúc có nền nhiệt độ cao nhất trong ngày là 37 độ C, kết hợp với vùng hội tụ gió lên đến 3000m nên từ chiều tối ngày 10/6 mưa dông mạnh đã xảy ra tại Bắc Bộ, trong đó có tỉnh Vĩnh Phúc.
Như đã phân tích ở trên, mưa dông mạnh thường xuất hiện các hiện tượng như lốc xoáy đi kèm, đây là nguyên nhân chính của việc hình thành cơn lốc xoáy chiều 10/6 ở Vĩnh Phúc.
"Đặc điểm của gió lốc là tốc độ gió tăng mạnh đột ngột, khi đối lưu phát triển mạnh trong các đám mây dông, sự chênh lệch nhiệt độ theo chiều thẳng đứng lớn, làm cho áp suất thay đổi đột ngột, tạo nên những cột gió xoáy lớn và tạo ra khả năng phá hủy, hút, kéo rất lớn. Sức tàn phá xảy ra tại Vĩnh Phúc, cụ thể là đã cuốn, kéo hút sập xưởng gỗ rộng 2.000m2 cho thấy đây là một cơn lốc xoáy có cường độ mạnh, có thể cuốn bay các đồ vật lớn và di chuyển chúng ra xa hàng trăm mét," ông Trần Quang Năng nhấn mạnh.
Ông Trần Quang Năng lưu ý bắt đầu vào mùa mưa bão kèm theo sẽ xuất hiện liên tục hiện tượng dông, lốc, lốc xoáy, trong thời gian tới sẽ tiếp tục có khả năng xuất hiện các hiện tượng lốc xoáy với nhiều mức độ ảnh hưởng khác nhau, nhưng chắc chắn là nguy hiểm đến tính mạng của người dân và các cơ sơ kinh tế-xã hội.
 |
| Lốc xoáy làm tốc mái nhiều nhà dân và trụ sở hợp tác xã huyện Tây Hòa (tỉnh Phú Yên). (Ảnh: Xuân Triệu/TTXVN) |
Đề cập đến sự việc lốc xoáy ở Vĩnh Phúc vừa qua, ông Trần Quang Năng cho rằng, với trình độ khoa học công nghệ dự báo khí tượng hiện nay, việc dự báo, cảnh báo chính xác được thời điểm, địa điểm xảy ra các thiên tai quy mô nhỏ như lốc xoáy, mưa đá là không thực hiện được.
Tuy nhiên, với mạng lưới trạm ra đa hiện có, hệ thống dự báo của Tổng cục Khí tượng Thủy văn có thể đưa ra các cảnh báo đối với các cơn dông trước từ 30 phút tới vài giờ. Khi có cảnh báo về dông, người dân cần đề phòng và sẵn sàng các phương án tránh trú khi có dông và lốc xoáy xuất hiện.
Bên cạnh đó, lốc xoáy thường xảy ra cùng với những cơn dông mạnh nên khi có các thông tin cảnh báo mưa dông liên tục và các thiên tai kèm theo như: lốc, sét, mưa đá và gió giật mạnh, người dân cần tránh trú ở những nơi an toàn trong công trình xây dựng kiên cố.
Các cấp chính quyền địa phương, các cơ sở hoạt động kinh tế-xã hội và người dân cần rà soát và có biện pháp cải tạo các công trình để đảm bảo được an toàn trước lốc xoáy nói riêng và thiên tai nói chung.
Việt Nam là một trong những nơi có nhiều dông và xảy ra nhiều nhất ở vùng ven biển và vùng núi. Trên lục địa, dông thường xảy ra vào mùa nóng, nhất là vào buổi chiều và tối khi đối lưu ở trong đất liền phát triển mạnh hơn ở trên biển hoặc khi có sự tranh chấp của các khối không khí như khi có không khí lạnh.
Ở vùng biển gần ven bờ, dông thường xảy ra vào ban đêm. Nguyên nhân chính là do sự chênh lệch nhiệt độ giữa nước và không khí đạt đến cực đại tạo điều kiện thuận lợi cho đối lưu phát triển vào ban đêm.
Tùy theo vùng, miền, thời gian xảy ra hiện tượng dông nhiều ở mỗi địa phương khác nhau. Mặc dù vậy, nhìn chung, ở Việt Nam mùa dông thường bắt đầu từ cuối tháng 3 và kết thúc vào khoảng cuối tháng 11 đầu tháng 12.
Lốc thường xảy ra trong khoảng từ tháng 4-10. Ở Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ, trong mùa đông hầu như không có hiện tượng này. Lốc xoáy thường xảy ra vào mùa Hè, nhất là ở những vùng núi và vùng sát biển. Ở Nam Bộ, hiện tượng gió lốc trong mùa hè không phổ biến như ở Bắc Bộ và Trung Bộ.
Dông, lốc cũng như vòi rồng là các hiện tượng quy mô nhỏ, xuất hiện rất đột ngột và hoạt động trong một khoảng thời gian ngắn. Hiện nay trên thế giới chưa thể dự báo chính xác cụ thể về thời điểm cũng như ví trị xảy ra các hiện tượng này.
Hiện tượng này chỉ được cảnh báo ở các thời hạn trước 30 đến 40 phút dựa trên việc theo dõi liên tục bằng các thiết bị quan trắc radar và vệ tinh. Trong những ngày nắng nóng, khi có mây dông xuất hiện, cần theo dõi chặt chẽ những cảnh báo trên các phương tiện truyền thông để có biện pháp đề phòng thiệt hại do dông, lốc gây ra.
Phân tích về hiện tượng dông, lốc, Trưởng Phòng Dự báo thời tiết Trần Quang Năng cho hay, dông là hiện tượng khí quyển quy mô nhỏ, đặc trưng bởi một hoặc một tổ chức mây đối lưu sâu và luôn đi kèm theo là hiện tượng sấm, sét và gió mạnh, mưa lớn, đôi khi có mưa đá.
Sự phóng điện trong đám mây hay giữa các đám mây với nhau và giữa các đám mây với mặt đất là nguyên nhân tạo ra hiện tượng chớp và sấm.
Ở những vùng có dông, các yếu tố khí tượng thường thay đổi đột ngột như nhiệt độ, độ ẩm không khí, khí áp, hướng và tốc độ gió. Dông được hình thành khi có đối lưu mạnh trong đó sự phát triển đối lưu ở trong mây có ý nghĩa rất lớn đối với sự tạo ra dông.
Lốc là một hiện tượng gió xoáy cực mạnh, xảy ra trong một phạm vi nhỏ, hàng chục tới hàng trăm mét và tồn tại trong một thời gian ngắn. Đi kèm với hiện tượng lốc là dông và mưa đá.
Nguyên nhân sinh ra gió lốc là những dòng khí nóng bốc lên cao một cách mạnh mẽ. Trong những ngày nóng nực của mùa hè, mặt đất bị đốt nóng không đều nhau, một khoảng nào đó hấp thụ nhiệt thuận lợi sẽ nóng hơn, tạo ra một vùng khí áp giảm và tạo nên dòng thăng, không khí lạnh hơn ở xung quanh tràn đến tạo thành hiện tượng gió xoáy, tương tự như trong cơn bão nhưng ở quy mô nhỏ hơn rất nhiều.
Đặc điểm của gió lốc là tốc độ gió tăng mạnh đột ngột trong một thời gian ngắn. Lốc cũng thường xuất hiện trong những đám mây dông, khi đối lưu phát triển mạnh, sự chênh lệch nhiệt độ theo chiều thẳng đứng lớn, làm cho áp suất thay đổi đột ngột, tạo nên những cột gió xoáy lớn.
Với những cột gió xoáy lớn này hoàn toàn có khả năng bốc, kéo theo nhiều toa tàu hoả cùng một lúc hoặc những ngôi nhà hoặc những tàu thuyền cỡ vài chục tấn.
