Theo quan niệm của người Việt, ông Công ông Táo là vị thần bảo hộ gia đình. Mỗi năm, cứ vào ngày 23 tháng chạp âm lịch, người dân sẽ làm lễ cúng tiễn ông Công ông Táo lên chầu trời.
Sự tích và nguồn gốc của Lễ cúng ông Công ông Táo được lưu truyền trong nhiều câu chuyện, nhưng nhìn chung được hiểu 23 tháng Chạp là ngày Táo Quân về Trời để bẩm báo với Ngọc Hoàng những việc làm của gia chủ trong một năm, cả việc tốt và việc xấu. Vì vậy, mỗi nhà đều làm cỗ cúng tiễn Táo Quân về trời chu đáo với mong muốn Táo quân hài lòng sẽ nói tốt cho mình. Như vậy sẽ được ban lộc và tránh bị Ngọc Hoàng quở trách.
 |
| Lễ cúng ông Công ông Táo nên được tiến hành trước ban thờ chính của gia đình. (Ảnh minh hoạ) |
Theo phong tục dân gian, lễ cúng ông Công ông Táo nên tiến hành ở ban thờ chính của mỗi gia đình, không nên đặt đồ lễ ở ban thờ Phật hoặc lập riêng ban thờ Táo quân. Một số nơi, nhất là miền Nam có xu hướng lập ban thờ Táo quân riêng ở bếp. Đây là điều không cần thiết và không nên vì trong một nhà thờ nhiều thần linh sẽ hay xảy ra tranh cãi, bất hòa giữa các thành viên trong gia đình, con cái khó bảo hoặc gây ra những trục trặc khác về tình cảm, tình duyên.
Có người quan niệm Táo Quân là thần Bếp núc nên tiến hành cúng dưới bếp. Tuy nhiên, đây là cách hiểu sai. Mặc dù gọi là cúng Táo Quân nhưng đây là cách nói tắt chứ thực ra lễ cúng Táo Quân ngày 23 tháng Chạp là cúng 3 vị thần: Thần Đất, Thần Nhà và Thần Bếp. Dân gian thường gọi chung là Thần linh, Thổ địa được thờ trên ban thờ.
 Bài cúng ông Công ông Táo năm 2020 chuẩn nhất |
Vì vậy, việc hành lễ phải được tiến hành ở ban thờ chính, là nơi trang trọng nhất trong nhà chứ không phải thực hiện ở bếp. Hơn nữa, bếp là nơi chế biến thực phẩm, nấu nướng nên thường bị coi là nhếch nhác, nếu làm lễ ở đây sẽ thiếu trang trọng. Ngoài ra, không gian bếp thường chật chội nên việc làm lễ sẽ rất khó khăn.
Lễ vật cúng ông Công, ông Táo thường có 3 chiếc mũ, trong đó hai mũ đàn ông và một mũ đàn bà. Những đồ vàng mã này sẽ được hóa (đốt đi) sau lễ cúng ông Táo. Trên thực tế cũng không cần thiết phải dùng đồ vàng mã này, không sắm cũng không sao.
 Cách chọn cá chép cúng ông Công ông Táo chuẩn nhất |
Thường vào sáng sớm hoặc trưa ngày 23 tháng Chạp, gia chủ làm lễ quan soái (lễ sửa bát hương). Với sự kính cẩn và thành tâm, bát hương được lau sạch sẽ, để lại ba chân hương đẹp nhất. Lễ sửa bát hương thường chỉ thực hiện một lần duy nhất trong năm vào ngày 23 tháng Chạp.
Sau đó, gia chủ ăn mặc chỉnh tề, bày lễ, lên hương và khấn (có văn khấn tham khảo cuối bài). Sau khi hết một hoặc hai tuần hương, gia chủ khấn vái thành tâm, tạ lễ, hóa vàng và nếu cúng cá thật thì mang cá chép đi phóng sinh. Việc phóng sinh cá chép sau khi cúng gần đây đã trở thành phong tục đẹp.
Tuy nhiên cần chú ý khi phóng sinh nên chọn vùng nước sạch sẽ, đến sát mép nước để thả cá, tránh ném từ cầu cao xuống sông cá có thể bị chết. Sau khi thả cá phải bỏ túi nilon vào thùng rác để bảo vệ môi trường.
