Rừng đa cổ thụ miền biên viễn

Rừng thiêng ở biên giới

Huyện Tây Giang cách trung tâm thành phố Tam Kỳ (Quảng Nam) khoảng 190 km, và cách thành phố Ðà Nẵng gần 150 km. Ở làng A Ting (xã Ga Ry, huyện Tây Giang) có một rừng cây đa cổ thụ vẽ lên muôn hình vạn trạng giữa núi rừng thâm u kỳ vỹ.

Rừng đa cổ thụ quý giá này trường tồn mãnh liệt cùng những thăng trầm của làng A Ting.

Già làng A Ting - Ríah Nhoót dẫn chúng tôi cùng những trai làng vào rừng đa, già vừa đi vừa kể chuyện, thủ thỉ như đang nói chuyện với rừng, với những hoang dã xa xôi của miền biên viễn này: “Ðã trên 70 năm rồi đấy, mình già đi, chứ những “cụ” đa này không thay đổi gì nhiều. Lúc còn nhỏ, già đã thấy những cây lim to như thế này, giờ đã lên lão rồi mà vẫn thấy như thế!”.

Theo lời già Ríah Nhoót, thì trong cánh rừng bạt ngàn và âm u này có tới hơn 2 cây đa cổ thụ. Rừng cây đa cổ thụ tại thôn A ting được người dân phát hiện từ rất lâu, nằm trên một ngọn đồi có tên là Hơ-rê (có nghĩa là cây đa) có diện tích khoảng 20 ha, cách làng A ting tầm 5 km, cách đường quốc phòng mới mở tầm 400 m, tổng số cây đa có đường kính trên 1 m có độ tuổi theo lời kể của các cụ già làng trong thôn từ 200 năm tuổi tở lên là 9 cây, trong đó có một cây có hình thù rất đẹp, đứng ở xa xa trông giống như hình một con voi, đường kính của cây đa này là 13 m, độ phủ của rễ cây tính từ trên cành cắm xuống đất là 35 m, độ che phủ của lá 6.400 m vuông, cây này theo lời kể các cụ trong làng có độ tuổi hơn 1.000 năm tuổi.

Nếu vậy thì rừng đa cổ thụ ở đây cũng đã có cả ngàn năm tuổi. Tuy không biết chính xác số tuổi những rừng đa trong làng, nhưng điều đặc biệt là không ai dám tự ý chặt phá, hay chỉ là bẻ một nhành nhỏ. Bão tố, cây nào đổ, không ai dám tự động vào “xẻ thịt” mang về làm của riêng, mà đợi họp dân, họp làng. Già Ríah Nhoót bảo, với người làng thì những cây đa này giống như báu vật của làng. Một điểm nữa khiến khu rừng đa này quý giá đó là sự trường tồn mãnh liệt cùng những thăng trầm của làng A Ting. Dù có hạn hán, mua bão, lụt lội thì rừng đa vẫn cứ sừng sững xanh tươi.

Cây đa cổ thụ đứng sừng sững xanh tươi.

Già Ríah Nhoót bộc bạch: “Rừng đa này trong tiếng Cơ-tu gọi là bha’lâng Ri’rêy, cũng là loại cây sống lâu năm, linh thiêng, gần gũi với cộng đồng làng. Dân làng khi phát hiện rừng đa cổ thụ, không ai dám đến gần rừng đa, và nhất là các cụ, cây đa có hình thù như con voi, vì họ sợ làm hại cây, cây sẽ làm người dân ốm đau và dịch bệnh!”.

Tại ngôi làng này, người dân vẫn gọi những cây đa bằng “cụ”. Có những “cụ” đa độc thân, bơ vơ một mình ven sườn dốc; có những “cụ” đa đã “thượng thọ” đến hàng trăm năm tuổi, con đàn cháu đống, kết thành những tán rừng sum suê, xanh ngắt. Nơi chúng tôi tiếp cận là cây đa cổ thụ bậc nhất vùng này có độ che phủ rộng lớn, bàn chân như được phủ kín bởi lớp mùn dày đặc. Dưới rừng cây rậm rạp, những tia nắng xuyên qua tán lá chi chít những sắc vàng lung linh, huyền ảo. Rừng thiêng mang trong mình vẻ đẹp vô cùng kỳ bí.

Hơn 13 m đường kính, với độ phủ rộng của rễ được tính từ cành cây cắm thẳng xuống mặt đất khoảng hơn 35 m, cụ “cây đa voi” - theo cách đặt của người dân địa phương có tuổi đời ước hơn 1.000 năm. Những cây đa khác, độ lớn cũng không thua kém, cao chót vót, vươn mình đón nắng.

Gìn giữ cho màu xanh di sản

Rừng đa này là cánh rừng bí hiểm thứ 3 được đồng bào Cơ Tu ở huyện biên giới Tây Giang phát hiện, sau quần thể pơmu và đỗ quyên. Vì thế, gần như nơi này rất ít bàn chân con người qua lại.

Với người làng, thì việc cấm xâm hại đến “mẹ” rừng, nhất là rừng đầu nguồn, rừng thiêng là nơi có nhiều cây gỗ quý như cây đa, cây pơ mu, dỗi, lim xanh…. Ðây là triết lý và là cách ứng xử rất văn minh của người Cơ Tu đối với môi trường tự nhiên, trong đó có rừng. Họ xem rừng, xem những cây cổ thụ lâu năm như như là vị thần sống, gắn lên nó những câu chuyện huyền bí, gửi vào đó làm nơi trú ngụ của các vị thần giúp dân làng có môi trường sống trong lành, có nguồn mạch nước ngọt trong vắt để dân làng uống, có hệ động - thực vật phong phú để con người sinh tồn và phát triển.

Trước đây việc bảo vệ rất căng thẳng, chỉ cần lơ là thì chắc chắn khu rừng có thể bị người ngoài xẻ thịt, cạo trọc. Nhưng với sự bảo vệ nghiêm ngặt, ý thức của từng người dân nên rừng lim này vẫn được giữ nguyên. Nhiều gia đình sống ngay dưới những gốc cây lim có giá trị kinh tế cao, nhưng tuyệt nhiên không ai dám đụng đến.

Những “cụ” đa trong rừng đa cổ thụ.

Anh Ríah Nhóp - Bí thư Ðảng ủy xã Ga Ry kể, với rừng đa này, cộng đồng người Cơ Tu không chỉ ở trong làng, mà cả xã A Ting này quyết tâm giữ rừng, hướng đến hình thành điểm du lịch trải nghiệm cho du khách với những cây đa cổ thụ có bộ thân, bộ rễ đan bện vào nhau như bức tường thành chắc chắn. Nhiều năm trở lại đây, để bảo vệ rừng đa này, dù không công nhưng những thanh niên trong làng, trong xã vẫn phối hợp với cán bộ kiểm lâm làm nhiệm vụ túc trực, tuần tra rừng.

Với những thanh niên như Ríah Nhóp, thì hàng ngày, anh cùng người làng lên rừng làm việc, vừa để tuần tra, bảo vệ những cây đa của làng. Mấy chục năm trôi qua, hầu như ngày nào anh và người làng cũng có mặt tại rừng, nhiều khi cũng chỉ đế ngắm những cụ đa cổ thụ mà làng mình đang giữ.

Anh Ríah Nhóp bảo: “Ở trên miền núi cao tít tắp biên giới Việt - Lào còn hiếm khi tồn tại được những cây đa cổ thụ như thế này chứ chưa nói đến cả khu rừng đa bạt ngàn như vậy. Là người dân nơi đây, tôi cảm thấy rất tự hào. Chúng tôi chăm sóc và bảo vệ rừng đa cũng một phần cũng vì muốn góp chút gì đó để gìn giữ, bảo vệ những giá trị lớn lao mà ông cha đã để lại!”.

Cùng với di sản văn hóa của đồng bào Cơ-tu, di sản thiên nhiên đã làm cho huyện Tây Giang có cơ duyên kết nối các giá trị độc đáo, quý báu do con người và tạo hóa cùng gìn giữ. Tây Giang là nơi giàu di sản vì may mắn có được những ưu ái của thiên nhiên và vốn liếng được tích lũy từ ngàn đời làm nên di sản tộc người. Ðiều này làm cho huyện vùng cao Xứ Quảng thêm tiềm năng để phát triển văn hóa, du lịch bền vững.

Bí thư Huyện ủy Tây Giang - ông Bh’riu Liếc cho biết, khi người dân phát hiện ra rừng đa này nhiều năm trước, bên cạnh cử đoàn đến khảo sát và kiểm đếm, chính quyền địa phương cũng đang xây dựng kế hoạch mời Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam trực tiếp khảo sát, lập hồ sơ để công nhận rừng cây đa cổ thụ này là rừng cây Di sản Việt Nam. Bởi trong tương lai, đây sẽ là điểm đến hấp dẫn cho du khách tham quan, khám phá theo tour du lịch trải nghiệm gắn với các chương trình du lịch văn hóa cộng đồng, sinh thái và tâm linh của đồng bào vùng cao.