Bảo vệ và tái tạo rừng để phát triển bền vững

Hiện nay, diện tích rừng ở nước ta bị suy giảm thậm chí là bị tổn thất lớn do các quy hoạch phát triển kinh tế.

Mới đây, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã đề xuất sáng kiến trồng 1 tỉ cây xanh trong 5 năm tới, trong đó có các khu đô thị. Thông qua đề xuất này, Thủ tướng muốn truyền thông điệp quyết tâm khôi phục nâng cao chất lượng rừng và môi trường.

PV Tạp chí Kinh tế Môi trường đã có cuộc trao đổi với TS. Hà Xuân Linh, Bộ môn Khoa học sự sống, Trưởng Khoa Quốc Tế (Đại học Thái Nguyên) để trao đổi xung quanh vấn đề này.

Là một chuyên gia về khoa học và môi trường, ông có thể cho biết vai trò của rừng đối với sự phát triển bền vững của đất nước, nhất là trong bối cảnh biến đổi khí hậu (BĐKH) như hiện nay?

- Như chúng ta đã biết, rừng có tác dụng điều hòa khí hậu toàn cầu thông qua làm giảm đáng kể lượng nhiệt chiếu từ mặt trời xuống bề mặt Trái đất do che phủ của tán rừng là rất lớn so với các loại hình sử dụng đất khác.

Thực vật sống, trong đó chủ yếu là các hệ sinh thái rừng có khả năng giữ lại và tích trữ, hay hấp thụ một lượng lớn cacbon trong khí quyển. Vì thế sự tồn tại của thực vật và các hệ sinh thái rừng có vai trò đáng kể trong việc chống lại hiện tượng ấm lên toàn cầu và ổn định khí hậu. Với chức năng này của rừng, hoạt động trồng rừng, tái trồng rừng và quản lý bền vững các hệ sinh thái rừng được coi là một trong các giải pháp quan trọng để ngăn ngừa sự BĐKH toàn cầu và bảo vệ môi trường.

Ở khía cạnh khác, cây xanh, cây rừng còn giúp tiết kiệm nước và giảm xói mòn đất, bởi cây xanh có thể làm chậm sự bốc hơi nước, tăng độ ẩm không khí. Lượng nước do rễ cây giữ lại có thể được tái tạo và trở thành các mạch nước ngầm.

Rễ cây có tính thấm hút nước tốt, do đó khi đến mùa mưa bão, cây có thể giúp giữ nước và cản trở quá trình chảy ào ạt của dòng nước, thổi mạnh của gió, từ đó hạn chế tình trạng bão, lũ lụt, xói mòn đất do nước chảy mạnh. Tại các vùng đồng bằng ven biển, vai trò của rừng ngập mặn cũng rất quan trọng, giúp làm hạn chế thủy triều, sóng, bão…

Ngoài ra, cây xanh còn tạo ra cơ hội phát triển kinh tế. Trồng cây ăn quả sẽ giúp chúng ta cải thiện được thu nhập, trồng cây cảnh có thể giúp tạo cảnh quan đẹp, thu hút du lịch, từ đó giúp phát triển kinh tế.

Trong những năm qua, diện tích rừng tự nhiên ở nước ta đã biến mất một cách rất nhanh chóng. Điều tồi tệ này đã gián tiếp gây ra những trận hạn hán và lũ lụt khủng khiếp trong những năm trở lại đây. Đó là cái giá phải trả đầu tiên cho việc phá rừng. Nhưng những hậu quả về lâu dài sẽ còn nghiêm trọng hơn, và thế hệ tương lai sẽ phải gánh chịu.

Qua đó, chúng ta thấy được tầm quan trọng của rừng là rất lớn nên việc bảo vệ và tái tạo rừng chính là vấn đề quan trọng hàng đầu của phát triển bền vững.

Mới đây, Thủ tướng đã đưa ra đề xuất trồng 1 tỉ cây xanh trong vòng 5 năm tới, ông đánh giá thế nào về tính khả thi của đề xuất này?

- Đầu tiên, cần khẳng định việc trồng thêm rừng, trồng thêm cây xanh để cải thiện, giữ môi trường sinh thái là rất cần thiết, nhất là trong bối cảnh BĐKH, thiên tai liên tiếp như vừa qua. Để chung tay chống BĐKH, ngoài việc tăng cường, tích cực bảo vệ môi trường sống, sản xuất, kinh doanh… thì hoạt động đẩy mạnh trồng thêm nhiều cây xanh, trồng rừng, phủ xanh đất trống, đồi núi trọc chính là phương pháp tối ưu nhất.

Việc trồng cây xanh mang lại những hiệu quả rất thiết thực, điển hình mấy năm gần đây, tại Hà Nội triển khai phong trào trồng 1 triệu cây xanh đã mang lại hiệu quả và sự thay đổi rất rõ nét. Hà Nội xanh hơn với nhiều loại cây trồng khác nhau, vừa mang lại cảnh quan đẹp, vừa giúp cho không khí của Thủ đô trong lành hơn.

Với tỉ lệ trồng cây rừng hiện tại, để trồng 1 tỉ cây xanh thì cần diện tích khoảng 300.000 - 400.000 ha rừng. Đây là diện tích không quá lớn, để thực hiện được đề xuất trồng 1 tỉ cây xanh. Nếu nói trồng tất cả những cây to, cây gỗ lớn thì khó, nhưng hoàn toàn có thể xây dựng kế hoạch thực hiện với nhiều chủng loại cây phù hợp với khu vực và mục đích khác. Có thể trồng rừng tự nhiên, trồng rừng nguyên liệu, trồng rừng ngập mặn, chắn sóng, trồng cây xanh đô thị, cây trồng nông thôn... và nếu thực hiện được thì sẽ đem lại một lợi ích rất lớn.

Vậy việc triển khai trồng 1 tỉ cây xanh này nên bắt đầu từ đâu và làm như thế nào, thưa ông?

-  Theo tôi, để thực hiện đề xuất trồng 1 tỉ cây xanh có hiệu quả thì phải rà soát, đánh giá hiện trạng và tình trạng suy thoái rừng theo các tiêu chí về phòng hộ, đa dạng sinh học, giá trị kinh tế và xã hội trên các vùng sinh thái trọng điểm.

Để việc trồng cây được thực hiện một cách có hiệu quả, cần phải tính toán, cách thức làm phù hợp và đạt hiệu quả. Cá nhân tôi cho rằng trước tiên nên trồng rừng ở vùng xung yếu nhất, tiếp đó sẽ mở rộng theo từng vùng quy hoạch.

Có thể đầu tư vào việc phục hồi rừng, tức trồng và hồi sinh rừng ở những nơi đã bị tổn thương hoặc bị khai thác kiệt quệ, ở những nơi này các loài cây có thể phát triển tốt hơn.

Hiện nay, nhiều diện tích rừng tự nhiên "nghèo", đất rừng trống, đất đồi, núi xung yếu có nguy cơ sạt trượt thì tôi cho rằng Bộ NN&PTNT và các địa phương cần phải tập trung trồng bổ sung cây bản địa, cây lâu năm vào những khu vực này để phục hồi và nâng cao chất lượng rừng đã mất rồi mới tính đến việc trồng để phát triển kinh tế.

Nên trồng rừng hỗn hợp, đa tầng. Để tránh trường hợp cây xanh chưa kịp lớn mà bão lũ đã quét qua, nên trồng các cây nhanh lớn bảo vệ ở vòng ngoài, cây lâu năm bên trong.

Theo thời gian, người trồng rừng sẽ thay đổi tỉ lệ tăng cây lâu năm. Nên khuyến khích trồng cây bản địa phù hợp với điều kiện khí hậu thổ nhưỡng lâu đời.

Cần trồng các loại cây đa tác dụng, cây gỗ không chỉ đem lại ý nghĩa về môi trường, sinh thái mà còn đem lại giá trị về kinh tế cho người trồng rừng. Hoàn toàn có thể tạo ra những khu rừng có giá trị cao về môi trường, kể cả rừng trồng, nhưng cách trồng sẽ phải khác hiện nay là kiểu trồng độc canh, trồng cùng lúc và thu hoạch cùng lúc.

Tất nhiên, để hiện thực hóa mục tiêu trồng 1 tỉ cây xanh cần gắn trách nhiệm cụ thể tới từng địa phương, doanh nghiệp, cơ quan, tổ chức, trường học..., đặc biệt là trách nhiệm của những người đứng đầu từ cấp cơ sở trở lên để tránh trồng cây theo kiểu “đánh trống bỏ dùi”.

Bên cạnh đó, công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người dân trong việc bảo vệ cây xanh, cây rừng là việc làm rất quan trọng, trồng rừng phải đi đôi với bảo vệ rừng. Thà giữ 1 ha rừng tự nhiên còn hơn phát triển 5 - 10 ha rừng trồng, rừng trồng có thể làm tăng độ che phủ lên nhưng chất lượng lại rất thấp. 

Trân trọng cảm ơn ông!