Có thể nói, đây là dự án do cơ quan hợp tác kỹ thuật quốc tế Pháp - Expertise France triển khai, quản lý dự án và được thực hiện với sự hợp tác của Cục Hàng hải VN và Cảng vụ Hàng hải TP.HCM, cũng như được sự hỗ trợ của các chuyên gia hàng hải trong nước và quốc tế.
Các thủ tục được thực hiện trực tuyến
Cụ thể, tại Tân Cảng Cát Lái đã thiết kế xây dựng và triển khai thí điểm hệ thống khai báo chất thải trực tuyến, đề xuất xây dựng hệ thống thu phí bù chi. Điều này được đánh giá mang tính khuyến khích hơn và chuẩn hóa các thủ tục kiểm soát (Sổ tay Quản lý Chất thải từ tàu - SWMM).
Theo ông Nguyễn Hoàng, Phó cục trưởng Cục Hàng hải Việt Nam, hệ thống khai báo chất thải trực tuyến đã được triển khai thử nghiệm và đã được mô tả trong SWMM để cung cấp thông tin cho các bên liên quan.
Ông Hoàng đánh giá: “Cảng có thể cung cấp dịch vụ thu gom, xử lý chất thải hiệu quả cho các tàu trong tương lai và giảm bớt các thủ tục hành chính cho các đại lý tàu biển”.
Bà Trần Tú Anh, Phó Trưởng phòng Khoa học Công nghệ và môi trường (Cục Hàng hải VN) nói về những lợi ích của hệ thống khai báo trực tuyến, cho biết, các doanh nghiệp thu gom chất thải tàu và chủ tàu trước đây phải đến trực tiếp cảng vụ để khai báo thông tin về tình hình chất thải.
Với hệ thống mới, các thủ tục hoàn toàn làm trên online, không cần đến cảng vụ. Đồng thời, các thông tin được khai báo trên hệ thống sẽ đầy đủ hơn so với việc khai báo viết tay thủ công như trước.
Trên trang web của Cảng vụ Hàng hải TP.HCM đã thử nghiệm hệ thống khai báo chất thải trực tuyến
Xả thải tại cảng hay không cũng phải đóng tiền
Sẽ đưa vào thí điểm đối với đề xuất hệ thống thu phí bù chi, Cục Hàng hải VN đã có văn bản giao cho Tân Cảng Sài Gòn nghiên cứu, tính toán để thời gian tới.
Theo bà Tú Anh cho biết đơn vị thực hiện thí điểm sẽ đưa ra mức giá thu phí gián tiếp chất thải với các hãng tàu và công khai mức giá này trên hệ thống. Cảng sẽ phải bố trí đầy đủ các hệ thống, dịch vụ thu gom chất thải tại cảng.
Các tàu thải trước đây sẽ phải đóng tiền dựa trên lượng chất thải trực tiếp thải ra tại cảng. Nhưng với việc thu phí bù chi theo kiểu gián tiếp, các tàu cập cảng dù có xả thải hay không cũng phải đóng tiền.
Chia sẻ của đại diện Cục Hàng hải cho hay: “Điều này để hạn chế việc các tàu xả thải trái phép ra biển trước khi cập cảng. Cách làm này đã được các nước Châu Âu áp dụng rất nhiều. Chi phí thu sẽ để các cảng đầu tư trang thiết bị liên quan tới việc thu gom, xử lý chất thải từ tàu”.
Cùng với đó, ông Rui Ludivino, Tham tán thứ nhất, Phái đoàn liên minh châu Âu tại Việt Nam đánh giá, việc áp dụng hệ thống thu phí bù chi sẽ thúc đẩy các tàu biển chuyển chất thải lên các cơ sở tiếp nhận tại cảng.
Ông Rui Ludivino nói: “Hệ thống này không chỉ mang lại lợi ích cho ngành vận tải biển, còn mang lại lợi ích tài chính và hành chính cho các cảng và các bên liên quan, bao gồm cả đơn vị thu gom, xử lý chất thải.
Điều này sẽ không chỉ giúp cảng tuân thủ đầy đủ các công ước quốc tế và quy định quốc gia, còn là một ví dụ cho các cảng khác trong khu vực Biển Đông”.
Kiểm soát rác thải nhựa tại nguồn
Theo thông tin trước đó cho biết, việc kiểm soát rác thải nhựa tại nguồn là một trong những giải pháp được đưa ra trong Kế hoạch hành động quốc gia về quản lý rác thải nhựa trên biển đến năm 2030, nhằm ngăn chặn việc xả rác thải ra đại dương. Phần lớn rác thải nhựa phát sinh từ hoạt động của con người trôi ra sông ngòi, rồi trôi ra biển. Trong số này có một phần chất thải nhựa từ tàu biển.
Có thể thấy, thông thường, trong quá trình vận hành, tàu biển thải ra rất nhiều loại rác thải khác nhau, như các chất thải lẫn dầu, chất thải sinh hoạt và các chất thải khác, trong đó có rác thải nhựa. Trong trường hợp các chất thải này không được thu gom, xử lý đúng cách và kịp thời, chúng có thể sẽ bị thải trái phép ra đại dương và sẽ tác động lâu dài tới môi trường.
Về vấn đề đặt ra đối với việc thu gom rác thải tại nguồn là một số chất thải nguy hại, rác thải nhựa thuộc diện cấm xả ra biển phải được thu gom trực tiếp tại cảng, sau đó đưa đến các cơ sở xử lý thích hợp. Quá trình này cần có sự tham gia của nhiều bên, với sự giám sát chặt chẽ của các cơ quan nhà nước. Để làm được như vậy, cần có kế hoạch cụ thể và sự phối hợp nhịp nhàng.
Bà Phạm Thị Thúy Vân, Phó giám đốc marketing Tổng công ty Tân Cảng Sài Gòn phản ánh những vướng mắc về quản lý thu gom rác tại cảng cho biết, trung bình mỗi ngày, cảng Cát Lái đón 8-9 lượt tàu. Hiện cảng đã gửi quy trình xử lý chất thải cho các tàu và yêu cầu tuân thủ. Tuy hệ thống vận hành khá trơn tru, nhưng vẫn không tránh khỏi những bất cập.
Bà Vân chia sẻ: “Cảng đã ký hợp đồng với đơn vị cung cấp dịch vụ thu gom rác tại cảng. Đơn vị quản lý cảng yêu cầu chủ tàu phân loại rác tại nguồn, đặt các thùng rác để tạo thuận lợi cho việc phân loại rác thành 3 nhóm: rác hữu cơ dễ phân hủy, rác có thể tái chế và các loại rác còn lại. Tuy nhiên, thành thật mà nói thì nhận thức của các chủ tàu vẫn chưa cao”.
Nhận thức được yêu cầu cấp bách của công tác quản lý chất thải tàu biển tại cảng và với mục tiêu ngăn chặn tình trạng xả trái phép chất thải từ tàu ra môi trường biển, Expertise France đang phối hợp với Cục Hàng hải Việt Nam triển khai Hoạt động thí điểm “Quản lý chất thải từ tàu” tại cảng Cát Lái (TP.HCM), với mong muốn mô hình này sẽ được nhân rộng tại các cảng biển khác của Việt Nam, sau khi kết thúc Hoạt động thí điểm.
Đồng thời, Bà Trần Thị Tú Anh, Phó trưởng phòng Phòng Khoa học công nghệ và môi trường, Cục Hàng hải Việt Nam cũng cho biết, hoạt động thí điểm kéo dài từ tháng 4/2020 đến tháng 2/2022 và đến nay đã hoàn thành giai đoạn I.
Chuyên gia tư vấn đã thực hiện tổng hợp và đánh giá các quy định pháp luật liên quan đến quản lý chất thải từ tàu biển tại cảng biển, cũng như rà soát các quy trình thực hiện tại cảng Tân Cảng - Cát Lái, để từ đó xác định được những thông lệ, cách làm hay và hiệu quả nhất đã được áp dụng tại cảng biển châu Âu và phù hợp với bối cảnh của Việt Nam.
Mặt khác, chuyên gia tư vấn cũng đề xuất khuyến nghị nhằm cải thiện hệ thống thông báo chất thải, qua đó các tàu có thể báo cáo trước về loại và khối lượng chất thải mà họ sẽ chuyển đến cơ sở tiếp nhận của cảng. Đồng thời, chuyên gia tư vấn đề xuất thiết kế một hệ thống thu hồi chi phí phát sinh (phí chất thải) và sẽ xây dựng Sổ tay quản lý chất thải từ tàu để hướng dẫn cho người điều hành tàu và các bên liên quan khác.
Trong giai đoạn II, hoạt động thí điểm sẽ triển khai một số khuyến nghị như nâng cấp hệ thống thông báo chất thải, xây dựng Sổ tay quản lý chất thải từ tàu và tổ chức tập huấn cho đội ngũ nhân sự tham gia quá trình thu gom xử lý chất thải. Kết quả của giai đoạn II sẽ là cơ sở để đưa ra các đề xuất sửa đổi khung pháp lý hiện hành của Việt Nam về quản lý chất thải từ tàu biển.
Sau khi triển khai thành công, Expertise France sẽ phối hợp với Cục Hàng hải Việt Nam xây dựng một kế hoạch hành động cụ thể nhằm phổ biến các bài học kinh nghiệm từ cảng Cát Lái đến các cảng khác của Việt Nam.
Bùi Hằng
